Định nghĩa
Dị ứng xảy ra khi hệ thống miễn dịch của bạn phản ứng với một chất lạ như là phấn hoa, nọc ong hoặc vảy da thú nuôi.
Hệ thống miễn dịch sản xuất ra những chất gọi là kháng thể. Một số kháng thể này bảo vệ bạn khỏi những chất lạ xâm nhập vào cơ thể, chúng khiến bạn bị bệnh hoặc tạo ra một nhiễm trùng. Khi bạn dị ứng, hệ thống miễn dịch tạo ra những kháng thể, chúng xác định một dị nguyên cụ thể là chất gây hại, dù nó lành tính. Khi bạn tiếp xúc với dị nguyên này, phản ứng của hệ thống miễn dịch có thể làm viêm da, xoang, đường thở hoặc hệ tiêu hóa.
Mức độ nặng nhẹ của dị ứng thay đổi theo từng người và có thể từ kích thích nhẹ đến sốc phản vệ, là một tình trạng khẩn cấp có thể gây chết người. Dù hầu hết các dị ứng không thể chữa khỏi hẳn, có một số cách điều trị có thể làm giảm nhẹ các triệu chứng dị ứng.
Triệu chứng
Các triệu chứng dị ứng tùy thuộc vào loại dị ứng cụ thể của bạn, có thể liên quan đến đường thở, xoang và mũi, da và hệ tiêu hóa. Các phản ứng dị ứng có thể từ nhẹ đến nặng. Trong một số trường hợp nghiêm trọng, dị ứng có thể kích phát một phản ứng đe dọa tính mạng gọi là sốc phản vệ.
Viêm mũi dị ứng có thể gây ra:
+ Nghẹt mũi
+ Chảy nước mũi, ngứa mũi
+ Ngứa mắt, chảy nước mắt hoặc sưng mắt (viêm kết mạc)
Viêm da dị ứng, còn gọi là chàm, có thể gây ra:
+ Ngứa da
+ Đỏ da
+ Lột da
Dị ứng thức ăn có thể gây ra:
+ Tê miệng
+ Sưng môi, lưỡi, mặt hoặc họng
+ Nổi mày đay (Mẩn đỏ da)
+ Sốc phản vệ
Dị ứng vết cắn côn trùng có thể gây ra:
+ Sưng phù rộng tại vết cắn
+ Ngứa hoặc mẩn đỏ da khắp người
+ Ho, tức ngực, thở rít hoặc khó thở
+ Sốc phản vệ
Dị ứng thuốc có thể gây ra:
+ Nổi mày đay
+ Ngứa da
+ Ban đỏ (rash)
+ Sưng mặt
+ Thở rít (khò khè)
+ Sốc phản vệ
Sốc phản vệ
Vài loại dị ứng, gồm dị ứng thức ăn và dị ứng vết cắn côn trùng có khả năng kích phát một phản ứng nặng gọi là sốc phản vệ. Phản ứng này là một tình trạng nguy hiểm đến tính mạng, có thể khiến bạn bị sốc. Dấu hiệu và triệu chứng sốc phản vệ gồm có:
+ Mất tri giác
+ Chóng mặt (lightheadedness)
+ Khó thở nặng
+ Ban đỏ da
+ Buồn nôn và ói
+ Sưng đường thở, có thể làm nghẹt thở
Khi nào đến gặp bác sĩ
Bạn có thể cần đến gặp bác sĩ nếu bạn có những triệu chứng mà bạn nghĩ rằng do một dị ứng gây ra, nhất là nếu bạn nhận thấy một cái gì đó trong môi trường có vẻ đã kích phát dị ứng của bạn. Nếu bạn có những triệu chứng sau khi bắt đầu sử dụng một loại thuốc mới, hãy gọi bác sĩ đã kê toa ngay.
Đối với một dị ứng nặng (sốc phản vệ), gọi cấp cứu hoặc đến khoa cấp cứu. Nếu bạn có mang theo một loại epinephrine tự tiêm (như là EpiPen, EpiPen Jr hoặc Twinject), tự chích một phát ngay. Dù những triệu chứng cải thiện sau khi tiêm epinephrine, vẫn cần phải đến khoa cấp cứu để chắc chắn rằng những triệu chứng không xuất hiện trở lại khi tác dụng của thuốc tiêm mất đi.
Nếu bạn đã từng có một dị ứng nặng hoặc bất kỳ dấu hiệu và triệu chứng nào của sốc phản vệ, hãy hẹn gặp bác sĩ. Việc đánh giá, chẩn đoán và xử trí về lâu dài của sốc phản vệ phức tạp, do đó bạn nên gặp một bác sĩ chuyên khoa dị ứng và miễn dịch.
Nguyên nhân
Dị ứng khởi đầu khi hệ thống miễn dịch nhận lầm một chất bình thường vô hại là một chất lạ nguy hiểm. Hệ thống miễn dịch khi đó sản xuất ra những kháng thể lúc nào cũng báo động đối với dị nguyên này. Khi bạn phơi nhiễm với dị nguyên này một lần nữa trong tương lai, những kháng thể này có thể phóng thích một số hóa chất của hệ thống miễn dịch, như histamine, vốn gây ra những triệu chứng dị ứng.
Các chất kích phát dị ứng thường gặp gồm có:
+ Dị nguyên trong không khí, như phấn hoa, vảy da thú, con mạt nhà và nấm mốc
+ Một số thức ăn, nhất là đậu phọng, hạt trái cây, lúa mì, đậu nành, cá, tôm cua, trứng và sữa
+ Vết cắn côn trùng, như vết ong đốt
+ Thuốc, nhất là penicillin hoặc kháng sinh có nguồn gốc penicillin
+ Latex hoặc các chất bạn tiếp xúc khác, vốn có thể gây ra các phản ứng da dị ứng
Yếu tố nguy cơ
Bạn có thể có nguy cơ dị ứng cao nếu bạn:
+ Có tiền sử gia đình hen suyễn hoặc dị ứng. Bạn có nguy cơ dị ứng cao nếu bạn có người trong gia đình bị hen suyễn hoặc dị ứng như viêm mũi dị ứng, nổi mày đay hoặc chàm.
+ Là trẻ em. Bạn có thể bắt đầu dị ứng với một cái gì đó ở bất cứ độ tuổi nào, trẻ em nhiều khả năng phát sinh dị ứng hơn người lớn. Trẻ em đôi khi không còn dị ứng khi chúng lớn hơn. Tuy nhiên, không phải hiếm khi dị ứng mất đi và sau đó trở lại trong tương lai.
+ Có hen suyễn hoặc dị ứng. Hen suyễn làm tăng nguy cơ phát sinh dị ứng. Ngoài ra, một loại dị ứng khiến bạn có nhiều khả năng dị ứng với thứ khác.
Biến chứng
Có một dị ứng làm tăng nguy cơ mắc bệnh khác, gồm có:
+ Sốc phản vệ. Nếu bạn có những dị ứng nặng, bạn có nguy cơ cao xảy ra phản ứng nghiêm trọng do dị ứng kích phát này. Sốc phản vệ thường gặp nhất với dị ứng thức ăn, penicillin và nọc độc côn trùng.
+ Dị ứng khác. Có một dị ứng cũng làm tăng nguy cơ trở nên dị ứng với một cái gì khác.
+ Hen suyễn. Nếu bạn có một dị ứng, bạn nhiều khả năng mắc bệnh hen suyễn – một phản ứng của hệ thống miễn dịch tác động đến đường thở và sự hô hấp. Trong nhiều trường hợp, hen suyễn bị kích phát bởi phơi nhiễm một dị nguyên trong môi trường (hen suyễn do dị ứng).
+ Viêm da dị ứng (chàm), viêm xoang và nhiễm trùng tai hoặc phổi. Nguy cơ mắc những bệnh này cao hơn nếu bạn mắc viêm mũi dị ứng, dị ứng thú nuôi hoặc dị ứng nấm mốc.
+ Biến chứng nấm xoang và nấm phổi.Bạn có nguy cơ cao mắc những bệnh này, gọi là viêm xoang nhiễm nấm dị ứng và nhiễm nấm aspergillus phế quản phổi dị ứng nếu bạn dị ứng với nấm mốc.
Chuẩn bị đến gặp bác sĩ
Nếu bạn đang có những triệu chứng có thể liên quan đến một dị ứng, hãy bắt đầu bằng cách đến gặp bác sĩ gia đình hoặc bác sĩ tổng quát của bạn. Do thời gian ngắn ngủi và do thường có nhiều vấn đề phải giải quyết, nên cần phải chuẩn bị cho cuộc hẹn.
Bạn có thể làm được gì?
+ Viết ra bất kỳ triệu chứng nào bạn đang có, bao gồm bất kỳ triệu chứng nào có vẻ không có liên quan đến những triệu chứng giống như dị ứng.
+ Viết ra tiền sử dị ứng và hen suyễn của gia đình, bao gồm những loại dị ứng cụ thể nếu bạn biết được.
+ Lập danh sách tất cả các loại thuốc, vitamin hoặc thực phẩm chức năng bạn đang sử dụng.
+ Hãy hỏi xem bạn có nên ngưng bất kỳ loại thuốc nào, thí dụ như kháng histamine, vốn có thể ảnh hưởng đến kết quả thử nghiệm dị ứng da.
Chuẩn bị sẵn danh sách những câu hỏi sẽ giúp bạn tận dụng thời gian. Đối với các triệu chứng có thể liên quan đến một dị ứng, một vài câu hỏi cơ bản dành cho bác sĩ bao gồm:
+ Cái gì nhiều khả năng nhất gây ra các dấu hiệu và triệu chứng của tôi?
+ Có thể có những nguyên nhân khác không?
+ Tôi có cần thử nghiệm dị ứng nào không?
+ Tôi có nên gặp một chuyên gia dị ứng không?
+ Điều trị tốt nhất là gì?
+ Tôi còn mắc những bệnh khác này. Tôi xử trí chung tất cả các bệnh này theo cách nào là tốt nhất?
+ Tôi cần thay đổi gì tại nhà để làm giảm các triệu chứng?
+ Tôi có cần kiêng cử gì không?
+ Các triệu chứng nào báo hiệu tôi cần gọi đến bác sĩ?
+ Các triệu chứng cấp cứu nào bạn bè và gia đình tôi nên biết?
+ Có loại thuốc thay thế nào cho loại thuốc bác sĩ đang kê toa cho tôi không?
+ Có tờ tóm tắt hoặc tài liệu in nào tôi có thể mang về nhà không? Bác sĩ đề nghị tôi xem trang web nào?
Ngoài những câu hỏi bạn đã chuẩn bị để hỏi bác sĩ, đừng ngại đặt câu hỏi trong cuộc hẹn.
Bạn mong đợi gì từ bác sĩ
Bác sĩ có lẽ sẽ hỏi bạn một số câu. Sẵn sàng trả lời chúng có thể giúp bạn dành được thời gian để cho những vấn đề nào bạn muốn. Bác sĩ có thể hỏi:
+ Triệu chứng của bạn là gì?
+ Bạn đã bắt đầu có những triệu chứng từ lúc nào?
+ Bạn có vừa bị cảm cúm hoặc nhiễm trùng hô hấp khác không?
+ Triệu chứng của bạn có trở nặng tại một số thời điểm trong ngày không?
+ Triệu chứng của bạn có trở nặng trong phòng ngủ hoặc các phòng khác trong nhà không?
+ Bạn có nuôi thú không? Chúng có vào phòng ngủ không?
+ Có chỗ ẩm ướt hoặc hư ống nước trong nhà hoặc trong nơi làm việc của bạn không?
+ Bạn có tiền sử gia đình dị ứng hoặc hen suyễn không?
+ Bạn có hút thuốc không? Bạn có phơi nhiễm khói thuốc thụ động hoặc chất ô nhiễm khác trong không khí không?
+ Bạn đã từng được điều trị gì? Chúng có ích lợi gì không?
+ Bạn có vấn đề sức khỏe nào khác không?
+ Các loại thuốc bạn đang dùng là gì, kể cả thảo dược?
Thử nghiệm và chẩn đoán
Để xác định bạn có dị ứng nào không, bác sĩ có thể:
+ Hỏi chi tiết về các dấu hiệu và triệu chứng
+ Tiến hành khám thực thể
+ Yêu cầu bạn lập một nhật ký chi tiết các triệu chứng và các yếu tố kích phát nghi ngờ
Nếu bạn bị dị ứng thức ăn, bác sĩ có thể:
+ Yêu cầu bạn lập một nhật ký chi tiết các thức ăn bạn đã ăn
+ Yêu cầu bạn loại trừ một loại thức ăn khỏi thực đơn – và sau đó yêu cầu bạn ăn lại thức ăn này để xem có phải nó gây ra phản ứng không.
Bác sĩ cũng có thể đề nghị một hoặc cả hai thử nghiệm sau đây:
+ Thử nghiệm da. Trong thử nghiệm này, một lượng nhỏ các protein tìm thấy trong chất có thể là dị nguyên của bạn được tiêm vào da. Nếu bạn dị ứng, bạn có lẽ sẽ nổi mày đay tại chỗ thử nghiệm. Chuyên gia dị ứng thường được trang bị tốt nhất để tiến hành và giải thích thử nghiệm dị ứng da.
+ Thử nghiệm máu. Một thử nghiệm máu đôi khi được gọi là RAST (radioallergosorbent test) có thể đo lường mức độ phản ứng của hệ thống miễn dịch của bạn đối với một dị ứng nguyên cụ thể bằng cách đo lường số lượng kháng thể dị ứng gây ra trong máu lưu thông của bạn, gọi là kháng thể immunoglobulin E (IgE). Một mẫu máu được gửi đến phòng thí nghiệm y khoa, nơi có thể thử nghiệm tìm bằng chứng nhạy cảm đối với các chất có thể là dị nguyên.
Nếu bác sĩ nghi ngờ vấn đề của bạn do một nguyên nhân khác hơn là dị ứng, bác sĩ có thể cần đến các thử nghiệm khác để xác định – hoặc loại trừ – các vấn đề y tế khác.
Điều trị và thuốc
Điều trị dị ứng bao gồm:
+ Tránh dị nguyên.Bác sĩ sẽ giúp bạn từng bước xác định và tránh yếu tố kích phát dị ứng. Thông thường đó là bước quan trọng nhất để ngừa các phản ứng dị ứng và giảm các triệu chứng.
+ Thuốc để làm giảm các triệu chứng. Thuốc dị ứng có thể giúp bạn làm giảm phản ứng của hệ thống miễn dịch và làm các triệu chứng dễ chịu hơn. Các thuốc bạn sử dụng tùy theo loại dị ứng bạn mắc phải. Chúng có thể bao gồm các thuốc không cần toa hoặc theo toa bác sĩ, thuộc dạng uống, phun vào mũi hoặc nhỏ vào mắt. Một vài loại thuốc dị ứng thường gặp là corticosteroid, kháng histamine, chống ứ dịch, cromolyn sodium và biến đổi leukotriene.
+ Liệu pháp miễn dịch.Đối với dị ứng nặng hoặc dị ứng không giảm được bằng các trị liệu khác, bác sĩ có thể đề nghị liệu pháp miễn dịch. Liệu pháp này gồm một loạt các mũi tiêm trích tinh dị nguyên, thường kéo dài trong vài năm.
+ Epinephrine cấp cứu. Nếu bạn bị dị ứng nặng, bác sĩ có thể cho bạn một ống chích có sẵn epinephrine cấp cứu mang theo bên mình mọi lúc. Chích epinephrine khi bị phản ứng dị ứng nặng có thể giúp làm giảm các triệu chứng trước khi bạn được điều trị cấp cứu.
Thay đổi lối sống và nhà cửa
Một số triệu chứng dị ứng được cải thiện khi chỉnh sửa nhà cửa.
+ Ứ dịch xoang và các triệu chứng viêm mũi dị ứng. Các triệu chứng này thường cải thiện khi rửa mũi – rửa các xoang bằng nước muối. Bạn có thể sử dụng một cái ấm hoặc một chai mềm được thiết kế đặc biệt để đẩy chất nhầy đặc và chất kích thích ra khỏi mũi. Hãy sử dụng nước cất, vô khuẩn, đã đun sôi và để nguội hoặc được lọc bằng màng lọc có lỗ đường kính tuyệt đối 1 micron hoặc nhỏ hơn để tạo dịch rửa. Chuẩn bị nước muối với nước thích hợp, sử dụng hỗn hợp kèm theo ấm hoặc hỗn hợp do bạn tự chuẩn bị. Súc thiết bị rửa sau mỗi lần sử dụng bằng nước cất, vô khuẩn, đã đun sôi và để nguội hoặc nước lọc và để hở làm khô ngoài không khí.
+ Triệu chứng dị ứng do không khí trong nhà. Các triệu chứng gây ra bởi con mạt nhà hoặc thú nuôi có thể cải thiện bằng cách từng bước làm giảm phơi nhiễm của bạn với dị nguyên. Thường xuyên giặt tấm trãi giường và thú nhồi bông bằng nước nóng, giữ độ ẩm thấp, đều đặn hút bụi với màng lọc mịn như màng lọc bụi hiệu suất cao và thay thế thảm bằng sàn cứng.
+ Triệu chứng dị ứng nấm mốc. Chúng có thể giảm nhẹ bằng cách giảm độ ẩm ở nơi ẩm ướt như phòng tắm, nhà bếp, bằng cách sử dụng quạt thông gió và máy hút ẩm, và sửa chữa bất kỳ điểm rò rĩ nước nào ở trong và bên ngoài nhà.
Thảo dược
Các loại thảo dược sau đây có thể hữu ích trong việc điều trị dị ứng:
+ Butterbur có thể giúp làm giảm các triệu chứng viêm mũi dị ứng.
+ Cây kế sữa (milk thistle) có thể cải thiện các triệu chứng viêm mũi dị ứng.
+ Phleum pratense có thể làm giảm các triệu chứng đi kèm với suyễn.
Nếu bạn thích bổ sung thảo dược vào kế hoạch điều trị của bạn, luôn luôn phải nói chuyện với bác sĩ trước. Bác sĩ có thể giúp bạn hiểu được loại liệu pháp nào hữu hiệu nhất đối với bạn. Bác sĩ cũng có thể cung cấp thông tin về những nguy cơ có thể xảy ra và những tương tác thuốc.
Phòng ngừa
Phòng ngừa các phản ứng dị ứng tùy thuộc vào loại dị ứng bạn mắc phải. Các biện pháp tổng quát gồm có:
+ Tránh những yếu tố kích phát đã nhận biết được. Dù bạn đã được điều trị các triệu chứng dị ứng, bạn vẫn cần cố gắng tránh những yếu tố kích phát. Các yếu tố kích phát thường gặp bao gồm dị nguyên trong không khí ngoài trời, trong nhà hoặc nơi làm việc, và một số thức ăn, côn trùng hoặc thuốc. Một vài phản ứng dị ứng bị kích phát hoặc trở nặng vì nhiệt độ quá nóng quá lạnh hoặc căng thẳng.
+ Lưu nhật ký. Khi cố gắng xác định chính xác cái gì gây ra hoặc làm nặng các triệu chứng dị ứng của bạn, cố gắng dò tìm tất cả các hoạt động của bạn, ghi nhận khi nào triệu chứng xuất hiện và viết ra cái gì có vẻ hữu ích. Việc này giúp bạn và bác sĩ xác định các yếu tố kích phát và những bước tốt nhất để phòng ngừa và điều trị chúng.
+ Mang một vòng báo động y khoa. Nếu bạn đã từng có một phản ứng dị ứng nghiêm trọng, vòng báo động y khoa giúp người khác biết được bạn bị dị ứng nghiêm trọng khi bạn bị phản ứng và không thể trao đổi được.
Nguồn: Mayoclinic
http://www.mayoclinic.com/health/allergies/ds01118
Trần Thanh Xuân dịch