CÚM GIA CẦM

Sự kiện then chốt

+ Cúm gia cầm là một bệnh vi rút của chim.

+ Hầu hết các vi rút cúm gia cầm không nhiễm sang người; tuy nhiên một số chủng, như H5N1, đã gây ra nhiễm trùng nặng ở người.

+ Những đợt bùng phát cúm gia cầm làm tăng sự quan ngại toàn cầu do ảnh hưởng của chúng trên các quần thể gia cầm, do tiềm năng gây bệnh nặng trên người và do tiềm năng gây đại dịch của chúng.

+ Các báo cáo về những dịch cúm gia cầm gây bệnh cao có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến các nền kinh tế địa phương và toàn cầu, đến mậu dịch quốc tế.

+ Đa số các ca nhiễm H5N1 trên người đi kèm với sự tiếp xúc trực tiếp hoặc gián tiếp gia cầm nhiễm bệnh còn sống hay đã chết. Không có bằng chứng cho thấy bệnh có thể lan truyền sang người qua thức ăn đã nấu nướng cẩn thận.

+ Kiểm soát bệnh ở động vật là bước đầu tiên trong việc làm giảm nguy cơ đối với người.

 

Cúm gia cầm là một bệnh nhiễm vi rút ở chim (nhất là chim nước hoang dã như vịt và ngỗng), thường gây bệnh mà không có triệu chứng rõ ràng. Vi rút cúm gia cầm đôi khi có thể lan truyền đến gia cầm tại chỗ và gây ra những đợt bùng phát bệnh nghiêm trọng diện rộng. Một số trong những vi rút cúm gia cầm cũng được báo cáo đã vượt qua ranh giới loài và gây bệnh hoặc nhiễm trùng dưới lâm sàng ở người và những động vật có vú khác.

Vi rút cúm gia cầm được chia làm hai nhóm dựa theo khả năng gây bệnh ở gia cầm: độc tính cao hoặc độc tính thấp. Vi rút độc tính cao gây ra tỉ lệ tử vong cao (đến 100% trong vòng 24 giờ) ở một vài loài gia cầm. Vi rút độc tính thấp cũng gây những đợt bùng phát trong gia cầm nhưng nói chung không đi kèm bệnh lâm sàng nghiêm trọng.

Lịch sử cúm gia cầm H5N1

Chúng vi rút H5N1 – một vi rút cúm gia cầm độc tính cao – lần đầu tiên nhiễm sang người vào năm 1997 trong dịch cúm gia cầm SAR ở Hồng Công, Trung quốc. Sau đợt tái bùng phát rộng rãi vào năm 2003 và 2004, vi rút đã lan từ Châu Á sang Châu Âu, Châu Phi và đã hoành hành trong gia cầm trong một số quốc gia, gây ra hàng triệu nhiễm trùng gia cầm, vài trăm trường hợp ở người và nhiều tử vong ở người. Các đợt bùng phát trong gia cầm đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống, kinh tế và mậu dịch quốc tế tại những nước bị tác động.

Sự lưu hành hiện nay của vi rút H5N1 trong gia cầm, nhất là khi có dịch, tiếp tục đe dọa sức khỏe công cộng, bởi vì những vi rút này có tiềm năng gây ra những bệnh nghiêm trọng ở người, cũng như có tiềm năng biến đổi thành một dạng có thể lây nhiễm từ người sang người. Những chủng vi rút cúm khác cũng lưu hành trong gia cầm và các động vật khác, và cũng có tiềm năng đe dọa sức khỏe công cộng.

Nhiễm cúm gia cầm H5N1 và các đặc điểm lâm sàng ở người

Tỉ lệ tử vong đối với nhiễm vi rút H5N1 ở người cao hơn nhiều so với đối với nhiễm cúm theo mùa.

Đặc điểm lâm sàng

Ở nhiều bệnh nhân, bệnh do vi rút H5N1 gây ra một quá trình diễn biến lâm sàng ồ ạt khác thường, sút người nhanh chóng và tỉ lệ tử vong cao. Như hầu hết các bệnh vừa xuất hiện, sự hiểu biết về cúm H5N1 ở người còn nghèo nàn.

Thời gian ủ bệnh đối với cúm gia cầm H5N1 dài hơn đối với cúm theo mùa bình thường vốn khoảng 2 đến 3 ngày. Dữ liệu hiện nay về nhiễm H5N1 cho thấy thời gian ủ bệnh kéo dài từ 2 đến 8 ngày và có thể dài đến 17 ngày. Tổ chức Y tế Thế giới đề nghị sử dụng thời gian ủ bệnh là 7 ngày đề khảo sát thực địa và theo dõi những tiếp xúc của bệnh nhân.

Triệu chứng khởi phát gồm có sốt cao, thân nhiệt thường cao hơn 38o C, và các triệu chứng cúm khác. Tiêu chảy, ói, đau bụng, đau ngực, chảy máu mũi và lợi cũng được báo cáo là những triệu chứng sớm ở một số bệnh nhân.

Một đặc điểm thấy ở nhiều bệnh nhân là sự hình thành các triệu chứng đường hô hấp dưới sớm. Theo chứng cứ hiện nay, khó khăn trong hô hấp hình thành khoảng năm ngày sau những triệu chứng đầu tiên. Khó thở, khàn tiếng và tiếng ran khi hít vào thường gặp. Khạc đàm có nhiều dạng và đôi khi có máu.

Điều trị chống vi rút

Chứng cớ cho thấy một số thuốc chống vi rút, nổi bật là oseltamivir, có thể làm giảm thời gian sinh sản nẩy nở vi rút và cải thiện triển vọng sống còn.

Trong những trường hợp nghi ngờ, oseltamivir nên được kê toa càng sớm càng tốt (lý tưởng là trong vòng 48 giờ sau khi khởi phát triệu chứng) để có hiệu quả điều trị tối đa. Tuy nhiên, do tỉ lệ tử vong đáng kể hiện đang đi kèm với nhiễm H5N1 và có bằng chứng sinh sôi nẩy nở kéo dài trong bệnh này, cũng nên xem xét việc sử dụng thuốc này ở bệnh nhân có biểu hiện trể hơn trong quá trình bệnh.

Trong những trường hợp nhiễm H5N1 nặng, bác sĩ có thể cần phải tăng liều đề nghị hàng ngày và/hoặc thời gian điều trị.

Ở những bệnh nhân H5N1 nặng hoặc ở bệnh nhân H5N1 có các triệu chứng đường ruột nặng, sự hấp thu thuốc có thể bị tổn thương. Khả năng này nên được xem xét khi điều trị những bệnh nhân này.

Yếu tố nguy cơ đối với nhiễm vi rút ở người

Yếu tố nguy cơ chủ yếu đối với nhiễm vi rút ở người có vẻ là sự phơi nhiễm trực tiếp hoặc gián tiếp với gia cầm nhiễm bệnh còn sống hay đã chết, hoặc với môi trường đã nhiễm bệnh. Kiểm soát sự lưu hành H5N1 trong gia cầm là thiết yếu trong việc giảm nguy cơ nhiễm bệnh ở người. Do sự hiện diện dai dẵng của vi rút H5N1 trong một vài quần thể gia cầm, việc kiểm soát cần đến sự quyết tâm của các nước và sự phối hợp mạnh mẽ giữa giới thẩm quyền về chăn nuôi và y tế.

Không có bằng chứng để nghi ngờ rằng vi rút H5N1 có thể lây truyền sang người qua thịt hoặc trứng gia cầm đã nấu nướng cẩn thận. Một vài trường hợp bệnh ở người đã đi kèm với việc ăn những đĩa tiết canh gia cầm còn sống, đã nhiễm bệnh. Tuy nhiên, giết mổ, vặt lông, xử lý xác gia cầm đã nhiễm bệnh, và nấu nướng gia cầm, nhất là tại những cơ sở tại nhà, có thể là những yếu tố nguy cơ.

Tiềm năng đại dịch ở người

Đại dịch cúm (là đợt bùng phát ảnh hưởng đến phần lớn trái đất) là những sự kiện không thể tiên đoán được nhưng tái đi tái lại, có những hậu quả y tế, kinh tế và xã hội toàn cầu. Một đại dịch cúm xảy ra khi các yếu tố nguy cơ hội tụ: vi rút cúm xuất hiện với khả năng lây truyền từ người qua người kéo dài và không có miễn dịch hoặc miễn dịch kém đối với vi rút ở hầu hết mọi người. Trong thế giới liên kết hiện nay, một vụ dịch địa phương có thể chuyển thành một đại dịch một cách nhanh chóng, với ít thời gian phản ứng của y tế công cộng để ngăn chận sự lan truyền của bệnh.

Vi rút H5N1 vẫn còn là một trong những vi rút có tiềm năng gây đại dịch, bởi vì nó tiếp tục lưu hành rộng rãi trong một số cộng đồng gia cầm, hầu hết mọi người có lẽ không có miễn dịch với nó, và nó có thể gây ra bệnh nặng và tử vong ở người. Ngoài H5N1, các chủng vi rút cúm động vật gây bệnh cho người gồm có H7 và H9 gia cầm, H1 và H3 heo. Vi rút H2 cũng đe dọa đại dịch. Do đó, kế hoạch chống đại dịch nên xem xét những nguy cơ xuất hiện của nhiều loại chủng cúm khác nhau, từ nhiều nguồn khác nhau.

Nguồn: Tổ chức Y tế Thế giới
http://who.int/mediacentre/factsheets/avian_influenza/en/
Trần Thanh Xuân dịch

 

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *