TĂNG HUYẾT ÁP
Giới thiệu
Tăng huyết áp là một tình trạng rất thường gặp. Cứ 4 người trưởng thành thì có 1 người mắc bệnh. Tăng huyết áp còn được gọi là tác nhân giết người thầm lặng, bởi vì nó thường không có triệu chứng nào và có thể gây ra nhiều bệnh nghiêm trọng nếu nó không được điều trị lâu dài.
Huyết áp
Tế bào của cơ thể cần oxy và chất dinh dưỡng để sống còn. Oxy và chất dinh dưỡng được máu mang đến tất cả mọi bộ phận trong cơ thể. Tim bơm máu ra khỏi buồng tim vào các mạch máu. Mạch máu mang máu tươi từ tim đến cơ thể được gọi là động mạch.
Huyết áp là áp suất của máu khi nó ép vào thành động mạch, như áp suất của nước trong vòi nước tưới cây.
Có hai con số được dùng để mô tả huyết áp. Số trên, gọi là huyết áp tâm thu, là áp suất máu khi tim co bóp. Số trên bình thường, mạnh khỏe là dưới 120. Con số thứ hai thấp hơn áp suất tâm thu và là áp suất máu khi tim nghỉ ngơi. Nó được gọi là huyết áp tâm trương. Con số huyết áp tâm trương bình thường, mạnh khỏe là 80 hoặc thấp hơn.
Thí dụ, một bệnh nhân có thể có huyết áp 125/70. Có nghĩa là bệnh nhân này có huyết áp tâm thu là 125 và huyết áp tâm trương là 70.
Tăng huyết áp
Huyết áp thay đổi liên tục. Thường thì nó thay đổi 10 đến 20 đơn vị khi được đo vào những thời điểm khác nhau, thậm chí cách nhau vài phút.
Thể thao hay cảm xúc có thể làm tăng huyết áp. Huyết áp tăng lên cho phép máu được bơm đến cơ thể nhiều hơn, giúp cơ thể đáp ứng với hoạt động tăng lên hoặc là với căng thẳng. Cơ thể có thể chịu đựng được mức tăng lên tạm thời này của huyết áp. Do các thay đổi bình thường này, bác sĩ không chẩn đoán một người mắc bệnh tăng huyết áp trừ khi các lần đo lập đi lập lại cho thấy huyết áp vẫn cao.
Nếu huyết áp tâm thu lúc nào cũng cao bằng hoặc cao hơn 140 hoặc nếu huyết áp tâm trương lúc nào cũng cao bằng hoặc cao hơn 90, bác sĩ sẽ chẩn đoán một bệnh nhân mắc bệnh tăng huyết áp.
Mới đây, các hướng dẫn chẩn đoán tăng huyết áp đã thay đổi. Hiện nay, huyết áp tâm thu giữa 120 – 140 và/hoặc huyết áp tâm trương giữa 80 – 90 được xem là tiền tăng huyết áp. Có nghĩa là các bệnh nhân này có nhiều khả năng phát triển thành bệnh tăng huyết áp.
Người ta cũng phát hiện ra rằng bệnh nhân tiền tăng huyết áp có khả năng chết vì nhồi máu cơ tim cao hơn. Bệnh nhân tiền tăng huyết do đó cần đem huyết áp về dưới 120/80.
Nguyên nhân tăng huyết áp
Nguyên nhân chính xác của tăng huyết áp không được biết rõ. Tuy nhiên, có một số yếu tố đi kèm với tăng huyết áp. Người hút thuốc lá, quá cân, ăn muối và chất béo thường xuyên, uống rượu nhiều, căng thẳng hoặc không tích cực vận động thể chất có nguy cơ tăng huyết áp cao hơn.
Người có mức cholesterol cao hoặc mắc bệnh tim hoặc thận cũng như người đã từng bị đột quỵ có nguy cơ tăng huyết áp cao hơn.
Một số người có nguy cơ tăng huyết áp cao, tuy nhiên bất cứ người nào ở bất cứ tuổi nào và thành phần ra sao đều có thể bị tăng huyết áp. Người có tiền sử gia đình tăng huyết áp nhiều khả năng bị tăng huyết áp.
Biến chứng của tăng huyết áp
Theo thời gian, tăng huyết áp có thể làm tổn thương mạch máu trong toàn bộ cơ thể. Nó có thể khiến mạch máu nở to và yếu hơn. Nó có thể dẫn đến tình trạng dãn nở bất thường của mạch máu gọi là phình mạch. Phình mạch có thể vỡ và gây tử vong, nhất là khi chúng nằm tại các mạch máu não hoặc động mạch chủ, là động mạch lớn nhất trong ổ bụng.
Theo thời gian, các mạch máu khác trở nên hẹp hơn do sự tích tụ cholesterol và các chất bẩn khác ở bên trong. Các cơ của thành động mạch dày lên cũng gây ra hẹp.
Các mạch máu hẹp hạn chế và thậm chí ngăn chận dòng chảy của máu. Khi dòng chảy của máu ngưng lại, các cơ quan được nuôi bởi các mạch máu này có thể bị tổn thương hoặc chết.
Tắc nghẽn động mạch trong não có thể dẫn đến đột quỵ. Đột quỵ có thể gây ra liệt, nói khó và thậm chí tử vong. Tắc nghẽn mạch máu trong thận có thể dẫn đến suy thận, tức là thận mất khả năng loại chất độc khỏi máu. Điều này sẽ dẫn đến tử vong trừ khi bệnh nhân được lọc máu bằng một máy đặc biệt mỗi tuần 3 đến 5 lần, mỗi lần bốn giờ, gọi là chạy thận nhân tạo.
Tắc nghẽn mạch máu ở mắt có thể dẫn tới suy giảm thị lực và thậm chí mù mắt. Tắc nghẽn như vậy tại tim dẫn đến nhồi máu cơ tim, phần tim do động mạch đã tắc nghẽn nuôi bị chết. Điều này làm tim yếu đi và thậm chí có thể dẫn đến tử vong.
Tim cũng có thể bị tổn hại theo một cách khác. Nó có thể mệt mỏi vì phải bơm máu với một áp suất cao như vậy. Điều này gọi là suy tim và cũng có thể dẫn đến khó thở và tử vong.
Hầu hết các nguy cơ của tăng huyết áp còn nghiêm trọng hơn nữa nếu bệnh nhân mắc những bệnh khác như là tiểu đường, béo phì, tăng cholesterol hoặc bị đột quỵ hoặc nhồi máu cơ tim trước đó.
Chẩn đoán tăng huyết áp
Tổn hại các mạch máu có thể diễn ra trong nhiều năm. Trong thời gian này, bệnh nhân tăng huyết áp có thể không có triệu chứng gì.
Mặc dù bệnh nhân không cảm thấy có triệu chứng gì trong hầu hết các trường hợp khi huyết áp tăng bất thường, một số ít bệnh nhân tăng huyết áp bị nhức đầu hoặc mệt mỏi cực độ.
Cách duy nhất để phát hiện tăng huyết áp sớm để kịp phòng ngừa những biến chứng nặng nề là kiểm tra huyết áp đều đặn. Bác sĩ, điều dưỡng hoặc một nhân viên y tế bất kỳ có thể giúp bạn kiểm tra huyết áp. Thử nghiệm chỉ mất vài phút và không hề đau đớn. Hiện nay máy móc có thể kiểm tra huyết áp của một bệnh nhân một cách tự động. Tuy nhiên chỉ một bác sĩ mới chẩn đoán được tăng huyết áp.
Khi huyết áp vẫn cao sau vài lần thử nghiệm vào những ngày khác nhau, bác sĩ sẽ chẩn đoán là tăng huyết áp.
Bác sĩ cho làm các thử nghiệm chẩn đoán, lấy bệnh sử và khám thực thể để quyết định tăng huyết áp có ảnh hưởng đến sức khỏe tổng quát của bệnh nhân hay không. Bác sĩ sau đó sẽ khuyến cáo một kế hoạch điều trị.
Kiểm soát tăng huyết áp
Không may là tăng huyết áp không thể chữa khỏi được. Tuy nhiên, nó có thể được kiểm soát. Kiểm soát tăng huyết áp có nghĩa là quyết tâm suốt đời thay đổi một số thức ăn và thói quen cuộc sống. Thuốc cũng có thể được cần đến để kéo huyết áp trở về bình thường.
Được bác sĩ thăm khám đều đặn cũng là hết sức cần thiết để chắc chắn rằng tăng huyết áp được kiểm soát và đang không gây ra những bệnh nghiêm trọng. Chỉ cần giảm cân và vận động thể chất, kèm với một số thay đổi thức ăn thường thường đủ để mang huyết áp trở về bình thường.
Thay đổi thức ăn bao gồm ăn ít muối ăn (table salt) và ít mỡ. Những từ muối, sodium và Na trên nhãn thức ăn đều có nghĩa muối. Cơ thể chỉ cần 1.500 milligram tức là 1,5 gram muối mỗi ngày. Thức ăn chứa tiêu mặn (baking soda), bột nở (baking powder) và nước tương (soy sauce) thường có nhiều muối. Thực phẩm đóng hộp cũng có một lượng muối cao.
Hút thuốc, uống nhiều rượu và căng thẳng liên tục là những yếu tố nguy cơ đối với tăng huyết áp. Dù hầu hết mọi người thích vị mặn của muối trong thức ăn, nấu ăn với ít muối hoặc không muối vẫn có thể rất ngon miệng. Có các chất thay thế muối và các gia vị khác để làm thức ăn ngon miệng. Hãy hỏi ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng một chất thay thế muối.
Ăn ít mỡ không những giúp làm giảm cân nặng và giữ huyết áp bình thường mà còn giúp ngăn ngừa những cơn nhồi máu cơ tim và đột quỵ không do tăng huyết áp.
Thể thao tăng oxy (aerobic exercise) giúp làm giảm huyết áp, cũng như giảm cân. Nó cũng giúp cải thiện hoạt động của tim và làm giảm nguy cơ nhồi máu cơ tim. Đi bộ, đạp xe và bơi lội thuộc loại thể thao tăng oxy. Tuy nhiên tập tạ không phải là thể thao tăng oxy. Hỏi ý kiến bác sĩ trước khi bạn bắt đầu một chương trình tập thể thao. Tập tạ có thể làm tăng huyết áp.
Khi ăn uống và thể thao lành mạnh không giúp kiểm soát được huyết áp một cách đúng mức, bác sĩ có thể kê thuốc. Một số trong các thuốc này có thể có tác dụng phụ khó chịu. Nếu bạn có các tác dụng phụ khó chịu, thay vì mất lòng tin và tự ngưng thuốc, hãy hỏi ý kiến bác sĩ. Bác sĩ thường thay đổi thuốc cho bạn hoặc là điều chỉnh liều dùng để làm giảm tác dụng phụ.
Thuốc trị tăng huyết áp thường được sử dụng lâu dài, đôi khi cả đời. Hết sức cần thiết phải được bác sĩ kiểm tra đều đặn để xác định mức độ hữu hiệu của những thuốc này.
Tóm tắt
Tăng huyết áp là một bệnh gây ra những biến chứng nghiêm trọng và chết người. Tuy nhiên, phát hiện sớm và kiểm soát tích cực đã giúp hàng triệu người sống khỏe mạnh và sống thọ.
Sự trợ giúp và sự kiên trì của bệnh nhân là hết sức cần thiết trong việc kiểm soát tăng huyết áp.
Nhân viên y tế của bạn có thể có những nguồn lực bổ sung để giúp bạn đi những bước cần thiết để phòng ngừa và kiểm soát bệnh tăng huyết áp.
Với sự giúp đỡ của nhân viên y tế, bạn có thể tự cho mình những cơ hội tốt nhất để sống khỏe mạnh và sống thọ.
