Liệu pháp xạ trị (còn gọi là điều trị bằng tia xạ, chiếu tia xạ) là phương pháp điều trị y học sử dụng các tia bức xạ năng lượng cao hoặc các hạt đồng vị phóng xạ phát ra từ các máy xạ trị hoặc các nguồn phóng xạ để chữa bệnh, nhất là bệnh ung thư. Tuy nhiên, vì một lý do nào đó, nó lại làm cho nhiều người bị nhiễm xạ dẫn đến tử vong như hai trường hợp đáng buồn dưới đây.

Sự cố liệu pháp xạ trị ở BV Zaragoza năm 1990

Đây là sự cố đau lòng xảy ra tại Bệnh viện Zaragoza ở Tây Ban Nha từ ngày 10 đến ngày 20/12/1990 làm 27 bệnh nhân bị thương và 11 người tử vong. Tất cả những người bị thương đều là bệnh nhân ung thư đang được trị bệnh bằng liệu pháp chiếu tia xạ. Theo Cơ quan Năng lượng nguyên tử Quốc tế (IAEA) thì đây là một trong những sự cố nguyên tử dân sự lớn nhất diễn ra trên thế giới,  liên quan đến sự cẩu thả của con người, không tuân thủ các quy định về an toàn năng lượng nguyên tử. Chuyện bắt đầu từ ngày 7/12/1990 khi nhân viên bảo dưỡng máy gia tốc điện tử tại Bệnh viện Zaragoza đã không làm tròn trách nhiệm, trong khi đó, Ủy ban An toàn nguyên tử quốc gia Tây Ban Nha lại bỏ qua  không nghiệm thu và cho phép máy đưa vào sử dụng ngay. Ngay sau khi đưa vào sử dụng, ngày 19/12/1990, máy đã phát sinh sự cố, có mức công suất cực lớn,  hầu hết bệnh nhân được điều trị đã bị bỏng nặng, đặc biệt là ở những vùng được chiếu xạ, gây viêm nhiễm nội tạng và tủy xương. Ngày 16/2/1991, sau 2 tháng điều trị bằng liệu pháp bức xạ, bệnh nhân đầu tiên tử vong, con số tử vong tiếp tục tăng lên và đến ngày 25/12/1999, con số thiệt mạng đã lên tới 25 người. Số người bị nhiễm phóng xạ tăng lên rất nhiều, có ít nhất 27 trong số 31 bệnh nhân ung thư được dùng máy gia tốc điều trị bị nhiễm độc và bị bỏng nặng. Theo báo cáo của lãnh đạo Bệnh viện Zaragoza, thiết bị dùng cho liệu pháp xạ trị có tuổi thọ 14 năm nhưng khi bảo dưỡng, sửa chữa lại không tuân thủ theo hướng dẫn, quy trình quy phạm, đặc biệt là sự cố hệ thống điều khiển chùm tia của máy gia tốc. Bảo dưỡng không đúng quy trình, không khắc phục được sự cố nên dòng điện phát ra quá lớn gây bỏng. Thông thường, liệu pháp chiếu xạ cần mức năng lượng là 7MeV, nhưng máy gia tốc điện tử của Zaragoza lại có công suất tăng vọt tới 40MeV. Sau sự cố nói trên, ban lãnh đạo bệnh viện đã đổ lỗi cho nhân viên bảo dưỡng, nhưng Bộ Y tế Tây Ban Nha lại đổ trách nhiệm cho hãng GE (General Electric) nơi bán thiết bị đã không làm đúng trách nhiệm bảo dưỡng, khắc phục sự cố định kỳ. Sau gần 3 năm tranh cãi, cuối cùng, vào ngày 6/4/1993, Tòa án Tối cao Tây Ban Nha đã phán quyết bệnh viện, Viện y học quốc gia của Tây Ban Nha vô tội, nhưng nhân viên bảo dưỡng thiết bị và hãng GE phải chịu trách nhiệm. Riêng hãng GE phải có trách nhiệm bồi thường cho các nạn nhân, gia đình những người bị thiệt mạng số tiền 400 triệu pesetas (tương đương 2,4 triệu euro). Thiết bị gia tốc nói trên đã được khắc phục sự cố, hoạt động đến tháng 12/1996, sau đó được “nghỉ hưu” một cách bí mật, nhưng nó đã trở thành bài học đắt giá về sự cẩu thả của con người.

Một số bệnh nhân bị bỏng do xạ trị.

Sự cố xạ trị ung thư ở Viện Ung thư quốc gia Panama

Từ tháng 8/2000 đến tháng 3/2001, có 28 bệnh nhân được điều trị ung thư tiền liệt tuyến và ung thư tử cung chiếu xạ tại Viện Ung thư quốc gia Panama (ION). Tất cả những người này đều được xạ trị liều cao gây nguy hiểm chết người nhưng hoàn toàn không được qua kiểm chứng trước. Sự thiếu trách nhiệm chuyên môn của ION đã gây nguy hiểm đến tính mạng con người.

Trước đó, tháng 6/1999, Viện Ung thư quốc gia Panama được trang bị nhiều thiết bị trị ung thư hiện đại như máy gia tốc tuyến tính, máy CT và ICU… Giống như các bệnh viện ung thư khác, ION có khoa điều trị bằng liệu pháp xạ trị, sử dụng hệ thống TPS (dàn máy tính lập kế hoạch điều trị). Đây là hệ thống có khả năng tính toán nhanh việc phân bố hàm lượng tối ưu theo 3D và đưa ra các thông số che chì, lọc nêm trên mỗi chùm tia. Toàn bộ các thông số kỹ thuật, dữ liệu liên quan đến bệnh nhân đều được truyền qua máy đến máy điều trị. Nhờ hệ thống TPS, người ta biết được mức che chắn tối đa dựa trên chùm tia cho mỗi lần điều trị cũng như liều lượng tối ưu nhằm bảo vệ mô khỏe mạnh không bị tổn thương trong quá trình xạ trị. Đến năm 2000, phương pháp tính toán các khối che chì dạng số được thay đổi, cho phép người ta lấy nhiều chỉ số che chì cùng một lúc thay vì một chỉ số đơn như trước, hậu quả liều lượng mà bệnh nhân nhận được tăng vọt so với liều lượng quy định và cuối cùng làm cho 28 bệnh nhân gặp nạn trong thời gian từ tháng 8/2000 đến 2001, trong số này có 17 người thiệt mạng và 11 người khác bị thương. Thực ra thì việc cải tiến nói trên được xem là sáng kiến nhưng nó lại không được kiểm chứng, nghiệm thu hoặc đối chiếu kỹ càng nên hậu quả liều chiếu xạ tăng vọt so với ngưỡng cho phép, đến lúc phát hiện ra thì  đã quá muộn.

Sau thời gian dài tranh cãi, 5 bác sĩ và 2 chuyên gia vật lý của Cơ quan Năng lượng nguyên tử Quốc tế (IAEA) và các nhân viên giám sát của Tổ chức Y tế liên Mỹ (PAHO) đã vào cuộc theo yêu cầu của Chính phủ Panama. Kết quả, việc phơi nhiễm bức xạ bằng kỹ thuật xạ trị ở ION là cực kỳ nghiêm trọng. Rất nhiều bệnh nhân đã phơi ra môi trường bức xạ cực lớn, cao hơn ngưỡng cho phép từ 30-50%. Đây là sự cố “xưa nay hiếm” chưa từng diễn ra trong lĩnh vực y học. Theo IAEA, đây là lỗi của ngành y, tin tưởng quá lớn vào những thiết bị hiện đại trong khi đó kiến thức con người lại có hạn, nhất là khâu vào dữ liệu không hợp cách, đặc biệt là khối chì bảo vệ, làm tăng liều xạ trị. Ngoài những người tử vong do nhiễm liều quá cao, những người khác tuy không tử vong nhưng cũng làm cho bệnh tình của họ trở nên trầm trọng.    

       NAM GIANG

       (Theo WP/ION- 7/2013)