1. VÌ SAO BỊ CAO HUYẾT ÁP
CHA hiện là bệnh mãn tính phổ biến nhất trong cộng đồng. Nguyên nhân chưa được biết rõ, tuy nhiên, ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy yếu tố môi trường (dinh dưỡng, lối sống) kết hợp với yếu tố di truyền là nguyên nhân chính gây ra bệnh này.

Các nghiên cứu dịch tễ học cho thấy, rõ ràng môi trường có vai trò to lớn, vì ở một số cộng đồng không có vấn đề CHA, nhưng nếu cộng đồng đó thay đổi lối sống, cách ăn uống, CHA có thể tăng cao với tỉ lệ tới 30% dân chúng. Cùng trong môi trường sống bất lợi đó, không phải ai cũng bị CHA mà chỉ có những người có yếu tố di truyền (genotype) bị mắc mà thôi. Ngược lại, ở những cộng đồng sống bằng săn bắn, hái lượm có lượng sodium (Na+) tiêu thụ thấp và lượng potassium (K+)tiêu thụ cao trong khẩu phần ăn thì không có CHA.

Các nghiên cứu cũng cho thấy, một số người, với một sự bất thường nào đó của genotype (mà hiện nay chưa xác định), khi tiếp xúc với chế độ ăn có lượng Sodium (Na+) cao, lượng potassium (K+) thấp, với những thay đổi trong lối sống như stress, uống rượu, mập phì… dẫn đến tăng huyết áp. Các bất thường về gene có thể liên quan đến việc tổn thương hệ thống kiểm soát thải NaCl hoặc là sự khiếm khuyết của thận trong khả năng thải Na+. Như vậy, CHA được gọi là vô căn (Essential hypertention) nhưng thực ra cũng có nguyên nhân, đó là sự thay đổi chế độ ăn, lối sống ở những người có yếu tố gen nhạy cảm CHA. Vấn đề thách thức trong thời gian tới là xác định được các đối tượng này, để tác động vào chế độ ăn và lối sống, để bảo vệ họ phòng ngừa việc xuất hiện CHA ở họ.

2. THẾ NÀO LÀ CAO HUYẾT ÁP?

Bệnh cao huyết áp, người dân thường gọi là “lên máu” hoặc “Tăng xông máu”. Đây là trường hợp chỉ số huyết áp cao hơn bình thường. Tùy theo thể trạng của từng người, nhưng bình thường, huyết áp lý tưởng được tính ≤ 120/80 . Người có chỉ số huyết áp cao hơn 140/90 mmHg gọi là CHA.
                                                           Xếp loại huyết áp (HA – mmHg)

3. LÀM SAO BIẾT MÌNH BỊ CAO HUYẾT ÁP?
Cao huyết áp đã được gọi là “Kẻ giết người thầm lặng”. Khoảng 20-30% dân chúng bị bệnh này, mà phần lớn không biết vì bệnh thường không có triệu chứng, chỉ được phát hiện khi đã bị tai biến mạch não, đau tim, suy thận, tức là đã trễ. Những triệu chứng ban đầu có thể là: nhức đầu vùng ót hay vùng trán, chóng mặt, hay mệt, yếu liệt tay chân vài giây đến vài phút, chảy máu cam … Nhưng tốt nhất, để biết chắc chắn mình có bị CHA hay không, ta phải đo huyết áp.

Cách đo: Đo huyết áp ít nhất 2-3 lần trong tình trạng nghỉ ngơi ổn định, tư thế ngồi, băng đo ngang vị trí tim, lấy giá trị trung bình giữa những lần đo đó.

4. CAO HUYẾT ÁP NGUY HIỂM NHƯ THẾ NÀO?
Cao huyết áp là một bệnh mãn tính không lây nên người dân thường ít chú trọng để phòng ngừa và chữa trị hơn những loại bệnh cấp tính khác, nhưng, thực sự, CHA rất nguy hiểm, nó có thể gây rối loạn nhịp tim, suy tim, nhồi máu cơ tim dẫn đến đột tử hoặc gây đột quỵ dẫn đến xuất huyết não, hôn mê, liệt nửa người; Nhẹ hơn thì nước tiểu có đạm, suy thận, xơ vữa động mạch, thị giác mờ, có hiện tượng ruồi bay trước mắt …

5. LÀM GÌ KHI BỊ CAO HUYẾT ÁP ?
Trước hết, đây là một bệnh mãn tính, không điều trị dứt được mà cần xác định chung sống tốt nhất với bệnh bằng việc theo dõi thường xuyên chỉ số huyết áp (hàng ngày) và uống thuốc theo chỉ dẫn của Bác sĩ, điều chỉnh lối sống thật sự lành mạnh như giữ cân nặng phù hợp, ăn uống hợp lý kết hợp với hoạt động thể lực thường xuyên. Hạn chế rượu, thuốc lá và những căng thẳng tâm lý bất lợi vì đây là những tác nhân có thể khiến cho bệnh CHA nặng thêm

6. TẠI SAO PHẢI ĂN UỐNG HỢP LÝ & GIỮ CÂN NẶNG PHÙ HỢP?
Nhu cầu Na+ ở trẻ em và người lớn £ 200mg, trong khi, thông thường, hàng ngày chúng ta ăn vào 4.000 – 6.000mg (tương đương 10g-15g muối, lượng Na+ chiếm 40% trong NaCl) tức là cao hơn nhiều so với nhu cầu.

Việc tiêu thụ quá nhiều muối còn dẫn đến một số bất lợi khác đối với sức khỏe như :
· Giữ nước trong các bệnh suy tim, thận nhiễm mỡ.
· Gây phù chu kỳ , phù trước kỳ kinh, phù vô căn.
· Tăng co thắt, kích thích cơn suyễn.
· Liên quan đến ung thư dạ dày .
· Tăng thải Ca++ qua thận, tăng nguy cơ loãng xương.

Do vậy việc giảm lượng muối (Na+) ở người cao huyết áp luôn được khuyến cáo ngay ở giai đoạn đầu điều trị không dùng thuốc.

Dư thừa cân nặng cũng đang là vấn đề sức khỏe toàn cầu với tỉ lệ gia tăng khắp mọi nơi. Tại Mỹ, với tỉ lệ người dư thừa cân nặng chiếm khoảng 50% dân chúng và là nguyên nhân của 20-30% trường hợp cao huyết áp.

7. MỤC ĐÍCH CHẾ ĐỘ ĂN TRONG BỆNH CAO HUYẾT ÁP LÀ GÌ ?
– Giảm cân nếu có thừa cân, bằng cách:
*  Giảm cung cấp năng lượng bằng các chế độ ăn phù hợp như: ăn thịt nạc, bỏ da; Ăn các món luộc, hấp, kho, nướng thay cho chiên, quay, xào; Uống sữa không chất béo; Ăn nhiều rau, trái cây … thay cho thức ăn ngọt; Giảm bớt kích cỡ các bữa ăn; Ăn chậm, nhai kỹ; Ăn nhiều vào buổi sáng, tránh ăn nhiều vào buổi tối
* Tăng tiêu hao năng lượng với những hoạt động như: chơi thể thao > 30 phút hầu hết các ngày; Tập thể dục khoảng 1 giờ hầu hết các ngày trong tuần; Năng động trong mọi hoạt động, bước > 5.000 – 10.000 bước/ ngày

– Kiểm soát chỉ số khối cơ thể (BMI) nên có: 18.5 – 22
Cân nặng (kg)
Cách tính: BMI = ———————-
(Chiều cao)2 (m)

– Giảm lượng muối tiêu thụ < 6g/ ngày, bằng cách: hạn chế sử dụng những thức ăn chế biến sẵn như mì ăn liền, giò chả, lạp xưởng, đồ hộp…; Giảm những thức ăn mặn như mắm, tương, dưa, cà…; Giảm 1 số thói quen của người Á Đông như chấm muối, chấm nước mắm … khi không thật sự cần; Bớt dùng bột ngọt …
– Giảm các yếu tố bất lợi trong thực phẩm: rượu, bia, cafein, chất béo bão hòa, thực phẩm calori rỗng …
– Tăng cường các yếu tố bảo vệ: thực phẩm giàu K, Mg, Ca, các chất chống oxy hóa, chất xơ, w-3/ w-6 và những thực phẩm có tính chất an thần, lợi tiểu nhẹ … như: rau cải, cà chua, bầu bí, khóm, mía , cam, khoai lang, khoai tây, khoai môn, đậu xanh, đậu đen… (500g – 600g rau trái, 30-40g đậu đỗ/ngày)

8. LÀM THẾ NÀO ĐỂ PHÒNG NGỪA CAO HUYẾT ÁP?
– Giảm béo phì
– Tăng hoạt động thể lực
– Dinh dưỡng hợp lý – giảm ăn mặn

Bs. Nguyễn Thị Kim Hưng
Trung tâm Dinh dưỡng TPHC