Nghiên cứu cho thấy, có đến 50-80% trẻ phát triển hen suyễn trước sinh nhật tuổi lên 3. Tuy nhiên, trẻ ở độ tuổi nào cũng có thể mắc hen.
Hiểu biết về bệnh hen suyễn
Bệnh hen suyễn trẻ em còn gọi là bệnh hen phế quản, hen phế quản là một bệnh mạn tính của đường hô hấp. Bệnh biểu hiện bằng sự co thắt phế quản và làm tăng tiết chất nhầy niêm mạc phế quản. Hai hiện tượng này làm cản trở sự lưu thông của không khí, vì vậy trẻ khó thở. Mức độ khó thở nhiều hay ít còn tùy thuộc vào sự co thắt phế quản và sự bài tiết dịch nhầy nhiều hay ít. Ngoài ra, còn tùy thuộc vào tính chất của bệnh có bị viêm nhiễm do vi sinh vật (vi khuẩn, virus, vi nấm) hay không? Nếu có thì bệnh còn phức tạp hơn nhiều.
Bệnh hen suyễn có tính gia đình, nếu cha mẹ hoặc thành viên trong nhà có tiền sử hen suyễn thì nguy cơ mắc bệnh cho bé là 1/3.
Những trẻ bị chàm, có cơ địa dị ứng (dị ứng thức ăn, bụi bặm, khói thuốc, phấn hoa…) cũng là “đối tượng” hàng đầu của bệnh hen suyễn. Vấn đề khói, bụi bẩn cũng là một trong những vấn đề cần quan tâm. Khói thuốc lá, thuốc lào do người lớn phả ra một cách thường xuyên, khói bếp do đun rơm rạ, củi, rác, nhất là khói và khí của bếp than đá (than tổ ong); bụi nhiều nhất là các vùng đô thị vệ sinh môi trường, vệ sinh hoàn cảnh, vệ sinh công nghiệp chưa tốt, là những yếu tố có nguy cơ cao làm cho trẻ xuất hiện cơn hen phế quản.
Chất bảo quản trong thực phẩm: Chất làm ngọt nhân tạo như Aspartame và phụ gia như sulfit có thể làm tăng nguy cơ hen suyễn ở bé.
Những trẻ lười ra ngoài, ở nhiều trong nhà; sống trong vùng không khí chất lượng kém; sống gần nơi có lưu lượng xe cộ đông đúc, thường xuyên tiếp xúc với hóa chất dùng trong nông nghiệp, làm tóc hoặc sản xuất, nhẹ cân hoặc tăng cân quá mức; mắc trào ngược dạ dày thực quản, không khí lạnh, gió mưa thay đổi đột ngột cũng dễ mắc hen suyễn.
Dấu hiện hen suyễn ở trẻ
Đối với cơn hen phế quản nhẹ, thường xuất hiện khi gắng sức (khóc, chạy nhảy quá mức…), biểu hiện là cơn ho như: ho gà, nói được câu dài không bị ngắt quãng. Nghe phổi thấy có tiếng ran rít vào cuối thì thở ra.
Đối với hen phế quản vừa thì cơn ho xuất hiện khi trẻ gắng sức, tiếng nói ngắt quảng, bắt đầu thấy dấu hiệu co kéo lồng ngực, hõm ức, hố thượng đòn. Nghe thấy ran rít thì thở ra.
Đối với hen phế quản nặng thì khó thở, ho khi nghỉ ngơi, cánh mũi phập phồng; trẻ nhỏ không thể bú được; hiện tượng co kéo lồng ngực, mũi ức, hố thượng đòn rất rõ; nhìn môi của trẻ thấy tím tái. Nói hoặc khóc rất khó khăn (chỉ từng từ một). Nghe phổi có ran rít to cả 2 thì thở ra và hít vào.
Đối với cơn hen phế quản rất nặng (ác tính) thì trẻ khó thở dữ dội, không thể khóc hoặc nói và lúc này nghe phổi không còn thấy ran. Cơn hen xảy ra liên tiếp trong nhiều ngày nếu không có biện pháp can thiệp kịp thời.
Trong hen phế quản, nếu có kèm theo sốt thì rất có khả năng trẻ bị viêm đường hô hấp (có thể là hô hấp trên hoặc hô hấp dưới) do vi sinh vật (vi khuẩn, vi nấm hoặc virus).
Chăm sóc trẻ bị hen suyễn
Trẻ bị hen suyễn không nên ăn nhiều kẹo bánh, nhất là những loại có các chất hóa học để tăng mùi thơm cũng như các đồ uống, nước ngọt có đường hóa học, chất bảo quản…
Các khoáng chất như selen, magnesium, vitamin C (có nhiều trong nước khoáng thiên nhiên, rau, quả, hạt tươi) được cho là có tác dụng tốt trong việc làm giảm cơn hen cũng như bệnh hen.
Những lúc trẻ đang bị lên cơn hen phế quản không được tắm cho trẻ, tránh cho trẻ chơi, ngồi hoặc bế trẻ ra nơi có gió lùa sẽ làm cho trẻ bị lạnh đột ngột, cơn hen sẽ tăng nặng hơn.
Trẻ bị hen suyễn không nên dùng phấn bảng, không nên tiếp xúc với bất kể hóa chất gì kể cả các loại mỹ phẩm, xà phòng bột, phân hóa học, thuốc trừ sâu, thuốc diệt côn trùng, các sản phẩm xăng dầu…
Trẻ đã từng bị hen phế quản, đã được bác sĩ tư vấn và điều trị cần nghe theo chỉ dẫn của thầy thuốc, đặc biệt cần điều trị phòng hen theo hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa. Bởi vì khi trẻ bị hen phế quản, ngoài việc điều trị cắt cơn hen còn có điều trị dự phòng. Mặt khác, điều trị bệnh hen phế quản trẻ em không giống như người lớn về thuốc, liều lượng, cách dùng…
Không nên tự mua thuốc để điều trị cho trẻ vì không những không khỏi, mà nhiều khi còn gây nguy hiểm cho tính mạng của trẻ.
Đối với trẻ lớn, nên động viên, an ủi, tình cảm, không nên làm cho trẻ buồn, lo lắng, chán nản. Khi trẻ lên cơn hen nặng, hen cấp tính (khó thở gấp, dữ dội, môi tím, không bú được, không khóc được, nói ngắt quãng hoặc không nói được…) cần khẩn trương đưa cháu đến cơ sở y tế gần nhất để cấp cứu, tránh để xảy ra điều đáng tiếc.
Lời khuyên
Khi trong nhà có trẻ bị hen, cần tránh hút thuốc lá, đun nấu tạo mùi, dùng bếp than, lò sưởi loại đốt (cả bảng điện) sẽ rất có hại.
Khi trẻ bị hen suyễn, cần thiết cho trẻ đi khám bệnh, đặc biệt là khám bác sĩ chuyên khoa nhi, tuyệt đối không nên nghe theo mách bảo của bạn bè, người thân không có chuyên môn về y, nhất là không có kinh nghiệm về hen phế quản ở trẻ em.
Cách phòng tránh
Cho trẻ em bú sữa mẹ đã được chứng minh nhiều lần là có tác dụng tốt để phòng mọi bệnh tật cho trẻ em, đáng kể nhất là các bệnh dị ứng trong đó có hen suyễn. Trẻ em được nuôi bằng sữa mẹ trong 4 tháng sau khi sinh sẽ tránh được bệnh hen suyễn trong 4 năm đầu của cuộc đời.
Đối với trẻ có tiền sử hen phế quản thì không cho trẻ ăn, uống các loại thức ăn có nguy cơ cao xuất hiện cơn hen như: tôm, cua, ốc.
Theo một số nghiên cứu tại Anh, việc không đưa muối ăn vào bữa ăn của trẻ sớm và hạn chế dùng muối đã làm giảm các cơn hen cũng như số lượng thuốc phải dùng để điều trị.
Tập cho trẻ có thói quen ăn hoa quả, đặc biệt là táo (cả táo ta, tây, tàu) và rau tươi (có nhiều chất antioxidants như vitamin C) sẽ có lợi về nhiều mặt trong đó có phòng và chữa hen.
Trong những năm gần đây, các nghiên cứu về dinh dưỡng đã cho thấy một chế độ ăn nhiều cá, dùng dầu cá có nhiều acid béo omega 3 và không no đơn tính đã làm giảm bớt các phản ứng viêm và có tác dụng tích cực trong việc phòng và chữa hen phế quản.
Một nghiên cứu gần đây nhất ở Mỹ, việc dùng bừa bãi hoặc quá liều các vitamin tổng hợp, nhất là vitamin nhóm B đã làm tăng dị ứng hóa và khả năng mắc hen suyễn ở trẻ em.
Bên cạnh đó, bạn cũng cần mặc ấm cho trẻ về mùa lạnh, nhất là khi đi ra khỏi nhà.
Không cho trẻ tiếp xúc với môi trường nhiều khói thuốc. Thậm chí, với những người hút thuốc thì quần áo, đầu tóc của họ còn vương khói thuốc cũng có thể gây nguy hiểm cho bé.
Theo dõi cân nặng của trẻ: Nhiều nghiên cứu chỉ ra mối quan hệ giữa béo phì và bệnh suyễn ở mọi lứa tuổi nhưng tăng cân quá mức trong vài năm đầu đời khiến tỷ lệ mắc suyễn cao hơn.
Cho trẻ tắm ở buồng không có gió lùa, tắm nước ấm, cần tắm nhanh, tắm xong phải lau khô người cho trẻ ngay, lau bằng khăn khô và mặc ngay quần áo cho trẻ. Mùa lạnh mỗi lần chuẩn bị tắm, rửa cho trẻ nên chuẩn bị một số phương tiện như: quần áo sạch, lò sưởi, điều hòa nóng (nếu có điều kiện) để sau khi tắm, rửa xong là cháu được tiếp xúc ngay với khí ấm, hạn chế lạnh đột ngột làm cho trẻ dễ bị cảm lạnh và nguy cơ xuất hiện cơn hen phế quản với những trẻ có sẵn tiền sử bị hen.
Giảm thiểu các yếu tố làm tăng cơn hen trong nhà: như bụi, nấm mốc, gián, lông động vật. Tránh để bé tiếp xúc với nước hoa, keo xịt tóc, sơn hoặc các chất tẩy rửa gia dụng. Trong phòng ngủ của trẻ không nên quét nhà bằng chổi mà nên lau bụi bằng khăn ướt, hút bụi bằng máy (nếu có thể). Cần phơi nắng chăn, gối, đệm thưởng xuyên. Hãy đảm bảo rằng quần áo ẩm ướt hoặc các bề mặt ẩm ướt khác được sấy khô càng sớm càng tốt để ngăn chặn sự phát triển của nấm mốc, bật quạt hoặc mở cửa sổ trong nhà bếp khi nấu ăn, sử dụng điều hòa không khí hoặc máy hút ẩm, nếu cần thiết, để giữ độ ẩm từ 35 đến 50 phần trăm.
Nếu chưa có điều kiện dùng bếp điện, bếp ga thì nên cải tiến bếp đun củi, rơm, rạ bằng loại bếp ít khói.