HEN VÀ THỂ DỤC ĐỐI VỚI TRẺ EM VÀ NGƯỜI LỚN

Thể dục dành cho MỌI NGƯỜI

Thể dục tốt cho bạn. Thể dục đều đặn là một phần của lối sống lành mạnh. Nhưng thể dục cũng là một yếu tố kích phát hen thường gặp. Tránh các yếu tố kích phát hen là tốt, nhưng thể dục tốt cho bạn và không nên né tránh. Khi hen được kiểm soát tốt, bạn không nên hạn chế hoạt động thể chất. Bằng cách làm việc với nhân viên y tế, bạn có thể lập một kế hoạch cho phép bạn cảm thấy khỏe và tham gia vào các hoạt động và thể dục bình thường.

Hen do thể dục là gì?

Hầu hết người có hen kiểm soát kém sẽ có triệu chứng khi thể dục. Một số người có triệu chứng hen chỉ do thể dục. Dạng hen này gọi là hen do thể dục (exercise-induced asthma – EIA). Các triệu chứng hen thường gặp có thể xảy ra với thể dục là ho, khò khè, thở hụt hơi, đau ngực hay thắt ngực, mệt mỏi và khó theo kịp người khác.

Các triệu chứng hen có thể xảy ra trong khi hoạt động nặng, nhưng thường bắt đầu 5 đến 10 phút sau khi ngưng hoạt động. Đôi khi triệu chứng hen có thể trở lại hàng giờ sau. Việc thể dục mang đến triệu chứng hay không tùy thuộc vào thời gian vận động, cường độ vận động và môi trường nơi bạn vận động. Các thể thao rất nặng nhọc như bơi lợi, đá banh và chạy đường dài nhiều khả năng gây ra triệu chứng hen nhất nhưng không phải lúc nào cũng cần phải tránh, bởi vì các triệu chứng thường có thể kiểm soát được.

Triệu chứng hen có thể xảy ra khi phơi nhiễm các yếu tố kích phát trong môi trường nơi thể dục. Thí dụ, một người hít thở dễ dàng trên sân bóng rổ trong nhà, nhưng sẽ có triệu chứng hen khi chạy trên sân cỏ hoặc trượt băng lúc trời lạnh. Các yếu tố kích phát có thể bao gồm nhiệt độ ngoài trời, độ ẩm, ô nhiễm không khí, phấn hoa hay nấm mốc trong không khí và hơi hóa chất kể cả ở sân trượt băng và hồ bơi. Các yếu tố kích phát ảnh hưởng đến bạn có thể khác với các yếu tố kích phát ảnh hưởng đến người khác.

Cách phòng ngừa triệu chứng hen khi thể dục

Để sống năng động với hen, hoặc để trở nên năng động hơn, các bước sau đây có thể hữu ích: 1) xác định các yếu tố kích phát hen do thể dục, 2) sử dụng thuốc ngừa hen, 3) làm nóng trước khi thể dục và 4) kết thúc với động tác làm nguội.

Xác định các yếu tố kích phát hen do thể dục

• Nếu yếu tố kích phát là không khí lạnh, bạn có thể quấn khăn quàng cổ hoặc đeo khẩu trang chống lạnh lên mũi miệng để làm ấm không khí. Cố gắng thở qua mũi khi thể dục.
• Kiểm tra số lượng nấm mốc hay phấn hoa và tránh hoạt động ngoài trời khi số lượng chúng tăng rất cao.
• Thường mức độ ô nhiễm không khí tăng cao nhất vào giữa trưa hay chiều. Ozone là loại ô nhiễm không khí thường gặp vào những tháng hè và oxid carbon vào những tháng đông. Khi các mức này tăng cao, bạn nên tránh các hoạt động ngoài trời. Kiểm tra các cập nhật Chỉ số Chất lượng Không khí trên dự báo thời tiết địa phương qua báo chí, TV hay radio. Thông tin chất lượng không khí của nhiều thành phố Hoa Kỳ cũng có trên trang web Environmental Protection Agency (EPA) AIRNow (http://www.airnow.gov).

Sử dụng thuốc ngừa hen

Có một số loại thuốc có thể được cho trước khi thể dục để ngăn chận các triệu chứng hen. Cả thuốc dãn phế quản lẫn thuốc kháng viêm đều có thể được sử dụng.

Thuốc dãn phế quản (thuốc mở rộng đường thở của bạn bằng cách dãn các cơ bao quanh đường thở). Có hai loại thuốc dãn phế quản: tác dụng ngắn và tác dụng dài. Cả hai loại đều được sử dụng để ngăn chận các triệu chứng hen.

Thuốc dãn phế quản tác dụng ngắn gồm có albuterol và levalbuterol. Bạn nên sử dụng thuốc dãn phế quản ngắn hạn 15 đến 30 phút trước khi bắt đầu thể dục. Nó sẽ không kéo dài quá 2 đến 4 giờ. Dù bạn đã sử dụng thuốc dãn phế quản tác dụng ngắn trước khi thể dục, bạn vẫn có thể sử dụng nó lại như là một ‘thuốc cắt cơn’ nếu bạn có các triệu chứng trong lúc hoặc sau khi thể dục.

Thuốc dãn phế quản tác dụng dài gồm có salmeterol và formoterol. Nếu bạn sử dụng thuốc dãn phế quản tác dụng dài, hãy sử dụng nó trước khi thể dục ít nhất một giờ. Nó sẽ kéo dài đến 12 giờ. Thuốc dãn phế quản tác dụng dài không nên được sử dụng để cắt cơn. Thuốc dãn phế quản tác dụng dài có thể được sử dụng cùng với thuốc kháng viêm.

Thuốc kháng viêm (thuốc sử dụng để ngăn chận sự sưng phù trong đường thở của bạn). Chúng gồm có cả thuốc corticosteroid (như beclomethasone, budesonide, flunisolide, fluticasone, mometasone, triamcinalone) lẫn thuốc không corticosteroid (như montelukast và zifarlukast). Thuốc kháng viêm thường được sử dụng định kỳ đều đặn để kiểm soát hen của bạn. Chúng được gọi là ‘thuốc kiểm soát’. Bạn có thể không cảm thấy bất kỳ một sự cải thiện tức thì nào khi bạn sử dụng các thuốc này. Chúng cần thời gian để tác dụng. Nếu có các triệu chứng hen đều đặn (hơn hai lần một tuần trong ngày hoặc hơn hai lần một tháng về đêm), hãy nói chuyện với bác sĩ về việc sử dụng thuốc kiểm soát.

Tại sao vận động làm nóng và làm nguội lại quan trọng?

Làm nóng 5 đến 10 phút trước khi thể dục có thể giúp ngăn chận các triệu chứng hen trong lúc thể dục. Vận động làm nóng đơn giản có thể là bắt đầu đi bộ chậm và tăng tốc độ của bạn lên. Bạn cũng có thể bắt đầu bằng cách đưa hai tay lên khỏi đầu chạm nhau rồi thả xuống hông nhiều lần và sau đó thêm cử động nhảy dang chân nhiều lần (jumping jack).

Làm nguội 5 đến 10 phút sau khi thể dục có thể giúp ngăn chận các triệu chứng hen có khả năng xảy ra sau khi thể dục. Hoạt động làm nguội có thể là đi bộ hoặc kéo dãn người.

Phải làm gì nếu các triệu chứng xuất hiện với thể dục

Ngay cả bạn sử dụng thuốc dãn phế quản trước khi thể dục, các triệu chứng hen có thể xảy ra trong lúc thể dục. Nếu chúng xảy ra, bạn nên giảm vận động. Nếu các triệu chứng tiếp tục trở nặng, bạn cần phải sử dụng thuốc cắt cơn như albuterol. Dù bạn đã sử dụng thuốc này trước khi thể dục, bạn vẫn có thể sử dụng lại để làm giảm các triệu chứng. Nếu bạn cảm thấy hô hấp làm hạn chế khả năng vận động, hãy nói chuyện với bác sĩ.

Giữ thể hình

Nếu bạn quá cân hoặc không tập thể dục đều đặn, bạn có thể bị phát phì hoặc có tình trạng thể chất kém. Thể hình xấu có thể khiến người ta cảm thấy khó thở và nhầm lẫn với các triệu chứng hen. Thể hình xấu khiến thể dục có vẻ khó khăn hơn và người ta cảm thấy khó thở sớm hơn. Cần phải có thời gian và nỗ lực để xây dựng thể hình tốt. Hãy lập kế hoạch dần dần tạo thể hình tốt.

Nguồn: American Thoracic Society
http://patients.thoracic.org/wp-content/uploads/2014/03/asthma-and-exercise-for-children-and-adults.pdf
Trần Thanh Xuân dịch